Digitale geletterdheid: essentiële digitale vaardigheden en 21e‑eeuwse vaardigheden voor elke leerling
Wist je dat één op de drie Nederlandse leerlingen in het voortgezet onderwijs niet eens de basisvaardigheid heeft om een computer goed te bedienen?
In een samenleving waarin technologie en media een grote rol spelen, is digitale geletterdheid – het geheel van digitale vaardigheden, mediawijsheid bij kinderen en andere 21e‑eeuwse vaardigheden – onmisbaar. Daarom is het voor álle scholen, van het primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs, essentieel om deze kennis (digitale vaardigheden en mediawijsheid) doelgericht te doceren. Zo bouwen we samen een toekomstbestendige samenleving waarin iedereen veilig, creatief, bewust en verantwoord kan deelnemen aan de digitale wereld.
Digitale geletterdheid betekent dat leerlingen leren omgaan met digitale technologie en media, de invloed ervan begrijpen en er kritisch over nadenken. Daarbij gaat het niet alleen om praktische ICT-vaardigheden, maar ook om het kritisch beoordelen van informatie, het creatief inzetten van technologie en het begrijpen van de impact van digitale ontwikkelingen op mens en samenleving (Wat Is Digitale Geletterdheid?, n.d.)
Het SLO verdeelt de concept kerndoelen digitale geletterdheid over drie hoofddomeinen:
- Praktische kennis en ICT-vaardigheden: leren werken met digitale systemen, omgaan met data, AI begrijpen, en veilig en bewust gebruikmaken van technologie.
- Ontwerpen en maken: leren programmeren en creëren met digitale technologie.
- Wisselwerking tussen technologie, media, mens en samenleving: begrijpen hoe digitale technologie ons leven beïnvloedt en hoe je hier bewust keuzes in maakt.
*Deze concept kerndoelen bevinden zich nog in de beproevingsfase en kunnen op basis van de feedback vanuit de praktijk nog worden aangepast. (Concept Kerndoelen SLO, 2024)
Het belang van digitale geletterdheid
Digitale geletterdheid is veel meer dan een toekomst vaardigheid aangezien het nu al onmisbaar is. In vrijwel elke sector worden digitale vaardigheden gevraagd, van de zorg tot de techniek, van administratie tot communicatie . Bovendien biedt digitale technologie talloze mogelijkheden voor creativiteit, samenwerking en persoonlijke ontwikkeling
Door digitale geletterdheid lessen te geven aan leerlingen leer je ze om informatie kritisch beoordelen, herkennen hoe media hen beïnvloeden en ontdekken hoe ze zelf technologie kunnen inzetten voor eigen doelen. Daarnaast bevordert digitale geletterdheid het probleemoplossend vermogen, samenwerking en creativiteit. (Toolkit-Digitale-Geletterdheid-Netwerk-Mediawijsheid, 2021)
Voor scholen is het belangrijk te beseffen dat veel leerlingen wél vaardig zijn in het gebruik van apparaten, maar nog niet altijd digitaal geletterd. Ze kunnen bijvoorbeeld snel een filmpje vinden op YouTube, maar hebben moeite met het beoordelen van de betrouwbaarheid van online bronnen of het beschermen van hun privacy. Juist daarom is onderwijs in digitale geletterdheid onmisbaar. (Digitale Geletterdheid in Het PO, 2024)
Digitale geletterdheid implementeren in het curriculum
Het vakgebied, digitale geletterdheid, vraagt om structurele implementatie in het onderwijs. De conceptkerndoelen van SLO bieden hiervoor richting. Ze beschrijven concreet wat leerlingen aan het einde van hun onderwijsloopbaan VO, PO en (V)SO moeten kennen en kunnen. (Conceptkerndoelen SLO, 2024)
De implementatie van digitale geletterdheid kan vorm krijgen in afzonderlijke lessen, maar ook vakoverstijgend. Zo kan digitale geletterdheid verweven worden in projecten, thematische weken of geïntegreerde leeractiviteiten. Wat hierbij helpt, is werken met leerlijnen: van het aanleren van ICT-vaardigheden in het onderwijs tot het toepassen van kritische denkstrategieën rond technologie en media. (Handboek Digitale Geletterdheid, 2022)
Scholen moeten digitale geletterdheid bijvoorbeeld opnemen in hun beleidsplannen en zorgdragen voor scholing van leraren. Leerkrachten en schoolleiders spelen hierin een sleutelrol: zij zijn bepalend voor het creëren van een leeromgeving waarin digitale vaardigheden niet incidenteel, maar duurzaam worden ontwikkeld.
Belangrijk is ook de samenhang met andere leergebieden. Zo leren leerlingen bij Nederlands hoe ze online informatie kunnen beoordelen, bij rekenen hoe ze data kunnen analyseren en visualiseren, en bij kunst & cultuur hoe ze digitale tools kunnen inzetten om creatieve producten te maken. De verbinding tussen vakinhoud en digitale vaardigheden maakt het leren betekenisvol en toekomstgericht.
In welke lessen kun je digitale geletterdheid implementeren?
Digitale geletterdheid kan je uitstekend implementeren in diverse vakken. Enkele voorbeelden:
- Nederlands en moderne vreemde talen: zoekstrategieën toepassen, kritisch lezen van digitale teksten, en reflecteren op online communicatie.
Voorbeeld: Leerlingen leren bij een opdracht nieuwsberichten te analyseren op betrouwbaarheid en bronnen te controleren. Dit helpt hen om bewuster om te gaan met informatie die zij dagelijks online tegenkomen en bevordert hun kritisch denkvermogen (Didactief, 2022) - Rekenen en wiskunde: werken met datasets, analyseren en interpreteren van data, grafieken maken.
Voorbeeld: Leerlingen gebruiken tijdens de rekenles een dataset over bijvoorbeeld klimaatverandering om grafieken te maken en trends te ontdekken. Zo ontwikkelen ze inzicht in data-analyse en leren ze hoe data maatschappelijke vraagstukken zichtbaar kan maken (Digitale Geletterdheid in Het Wiskundeondwerwijs, 2022) - Wereldoriëntatie, mens & maatschappij: ethische en maatschappelijke vraagstukken rond technologie bespreken, zoals privacy, nepnieuws of de impact van AI.
Voorbeeld: Leerlingen voeren een debat over kunstmatige intelligentie en de gevolgen voor werkgelegenheid. Dit stimuleert hen om na te denken over maatschappelijke ontwikkelingen en de rol van technologie daarin - Kunst en cultuur: creatief gebruik van digitale middelen, bijvoorbeeld het maken van digitale kunstwerken of het monteren van video’s.
Voorbeeld: Leerlingen maken een korte film of animatie rondom een maatschappelijk thema. Hiermee leren ze niet alleen creatief om te gaan met digitale tools, maar ontwikkelen ze ook hun vermogen om een boodschap visueel over te brengen (21e Eeuwse Vaardigheden En Cultuuronderwijs, 2024) - Techniek en wetenschap: programmeren, ontwerpen en bouwen met behulp van digitale tools.
Voorbeeld: Leerlingen programmeren een eenvoudig robotje of ontwerpen een interactief spelletje met programmeersoftware als Scratch. Dit vergroot hun probleemoplossend vermogen en leert hen de basisprincipes van programmeren (Programmeren in Het Onderwijs, n.d.)
Door digitale geletterdheid te implementeren in verschillende vakken, wordt het geen losstaand onderdeel maar een vanzelfsprekend aspect van het onderwijs. Zo worden leerlingen voorbereid op een wereld waarin digitale technologie in alle facetten van het leven aanwezig is.
Het verschil tussen digitale geletterdheid, mediawijsheid en andere 21e‑eeuwse vaardigheden.
Digitale geletterdheid en mediawijsheid worden soms als synoniemen gebruikt, maar er is een belangrijk verschil. Mediawijsheid is een onderdeel van digitale geletterdheid. Het gaat specifiek over hoe je kritisch, bewust en actief omgaat met media en media-inhoud
Mediawijsheid helpt leerlingen om te begrijpen hoe media werken, hoe informatie wordt gestuurd en hoe zij zichzelf en anderen online presenteren. Digitale geletterdheid omvat daarnaast ook bredere technische en analytische vaardigheden, zoals programmeren, omgaan met data en begrijpen hoe AI werkt.
Door beide aspecten aan bod te laten komen, ontwikkelen leerlingen niet alleen praktische vaardigheden, maar ook de kritische houding die nodig is om zich te bewegen in de complexe digitale samenleving. (Mediawijsheid, n.d.))
De rol van de leraar en schoolleiding
De implementatie van digitale geletterdheid vraagt om visie en inzet van het hele schoolteam. Leerkrachten zijn de sleutel tot succes: zij maken digitale geletterdheid concreet in de klas. Daarbij is het belangrijk dat zij zelf over voldoende kennis en vaardigheden beschikken. Professionalisering en ondersteuning zijn essentieel.
Ook schoolleiders hebben een belangrijke rol. Zij creëren de randvoorwaarden: van het opnemen van digitale geletterdheid in het schoolplan tot het faciliteren van scholing en het beschikbaar stellen van de juiste middelen en infrastructuur (Kennisnet, 2023)
Niet elk kind groeit vanzelf op met de juiste digitale bagage. Toegang tot technologie en ondersteuning thuis is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Door als school bewust te investeren in digitale geletterdheid, dragen we bij aan gelijke kansen. Juist het onderwijs kan hierin het verschil maken: door alle leerlingen — ongeacht achtergrond — de kennis en vaardigheden mee te geven die zij nodig hebben in de toekomst.
Door samen te werken aan de implementatie van digitale geletterdheid, bouwen scholen aan toekomstgericht onderwijs waarin álle leerlingen worden voorbereid op hun rol in de digitale wereld.
Met digitale vaardigheden als vast onderdeel van het onderwijs, geef je elke leerling de kans om vol vertrouwen mee te doen in de digitale wereld van morgen. Kan jouw school daar hulp bij gebruiken neem contact met ons op.
Bronnen
Conceptkerndoelen SLO. (2024, Maart). SLO. https://slo-kerndoelen.files.svdcdn.com/production/uploads/assets/updates/DEF_kerndoelenboekje_BU_DG.pdf?dm=1709640714
Didactief. (2022, November 2). Didactief. Retrieved April 17, 2025, from https://newsroom.didactiefonline.nl/uploads/PDF/202211%20Special%20Edux.pdf
Digitale geletterdheid in het PO. (2024, 8 8). SLO. https://www.slo.nl/sectoren/po/digitale-geletterdheid-po/digitale-geletterdheid-po/digitale-geletterdheid/#:~:text=Vaak%20wordt%20gedacht%20dat%20jongeren,en%20risico’s%20van%20de%20technologie.
Digitale geletterdheid in het wiskundeondwerwijs. (2022, Maart). Ir.cwi.nl. https://ir.cwi.nl/pub/33551/33551.pdf#:~:text=Een%20belangrijk%20voorbeeld%20is%20het,basiskennis%20van%20hardware%20en%20software
Handboek Digitale geletterdheid. (2022). Kennisnet. https://www.kennisnet.nl/app/uploads/Kennisnet-Handboek-digitale-geletterdheid-2021-2022.pdf
Kennisnet. (2023, 11 30). Vier in balans: een betrouwbaar houvast bij keuzes voor ICT-inzet. Kennisnet. https://www.kennisnet.nl/beleid-en-organisatie/vier-in-balans-een-betrouwbaar-houvast-bij-keuzes-voor-ict-inzet/
Mediawijsheid. (n.d.). Mediawijsheid.nl. Retrieved April 17, 2025, from https://www.mediawijsheid.nl/digitale-geletterdheid/
Programmeren in het onderwijs. (n.d.). Incorporating Coding in STEM Classes. https://www.edutopia.org/article/incorporating-coding-stem-classes/
Toolkit-digitale-geletterdheid-netwerk-mediawijsheid. (2021). Toolkit-digitale-geletterdheid-netwerk-mediawijsheid. https://netwerkmediawijsheid.nl/wp-content/uploads/2021/11/Toolkit-digitale-geletterdheid-netwerk-mediawijsheid-2021-1.pdf
21e eeuwse vaardigheden en cultuuronderwijs. (2024, 7 24). lkca. https://www.lkca.nl/artikel/skills21kunst-voortgezet-onderwijs/#:~:text=Kunst%2C%20erfgoed%2C%20media%20en%20ict,een%20actieve%20omgang%20met%20cultuur
Wat is digitale geletterdheid? (n.d.). Digitalegeletterdheid.nl. https://www.digitalegeletterdheid.nl/wat-is-digitale-geletterdheid/
